پاسخ به پرسش از معیار پیروزی و شکست در جنگ اخیر، بیش از آنکه با ارزیابی نتیجه جنگ و تعیین برنده و بازنده نسبت داشته باشد، که دارد، به اعتبار تأثیر بر احتمال ازسرگیری جنگ بعنوان مسئله نگران‎کننده کنونی جامعه ایران، ضرورت و اهمیت دارد. مدعای یادداشت حاضر این است که از طریق ارزیابی نتیجه جنگ و ترسیم علت شکست مهاجم، می‎توان میزان احتمال ازسرگیری جنگ و الزامات آن را در تفاوت با گذشته، مورد بررسی قرار داد.

فرض من بر این است که تعیین معیار پیروزی و شکست را نمی‎توان مستقل از اهداف مهاجم و واکنش مدافع مورد ارزیابی قرار داد. زیرا راهنمای مهاجم برای استفاده از قدرت نظامی، اهداف سیاسی است، و مدافع، در صورت از دست دادن قدرت بازدارندگی و ناتوانی در احیای آن، امکان پیروزی قطعی مهاجم را با پذیرش روش خاتمه جنگ و شرایط مهاجم، فراهم خواهد کرد ...

6- مشخصه جنگ مدرن، با استفاده از فناوری، مفهوم «زمان» را برای تصمیم گیری منسجم سیاسی- استراتژیک، فرماندهی یکپارچه نظامی و اداره هماهنگ کشور در جنگ را با ایجاد «تاب آوری ملی- اجتماعی»، دستخوش تغییر کرده است. زیرا توانمندی ترکیب فناوری نظامی با اطلاعات و هر دو با سایر مولفه‎های قدرت، برای استفاده با دقت و سریع در تخریب هدفمند، کنترل زمان و مدیریت دامنه جنگ را پس از شکل گیری «تسلسل درگیری‎ها»، برای درهم شکستن اراده ها و برگزاری جشن پیروزی، با دشواری فزاینده و متفاوت با گذشته همراه کرده است. بعبارت دیگر سرعت و دقت در تخریب هدفمند، دامنه جنگ را گسترش داده و در نتیجه، زمان برای تصمیم گیری و فرماندهی در جنگ و اداره کشور، فشرده و کوتاه شده است، در حالیکه جایگزینی تجهیزات و بازسازی زیرساخت‎های تخریب شده، پرهزینه و طولانی شده و تأثیر شکننده بر اراده ادامه و یا تصمیم گیری برای از سرگیری جنگ دارد ...

در این جستار با نظر به عنوان بحث، تنها به برخی از ­آموزه‎­های راهبردی جنگ 12روزه به شرح زیر اشاره خواهد شد:

1- مهاجم با رعایت غافلگیری و استفاده از تهاجم اطلاعاتی برای فریب استفاده خواهد کرد تا میزان احتمال پیروزی را افزایش دهد. بنابراین با توجه به اینکه «منطق محاسباتی مهاجم»، الزاماً با «تصوّرات ما از قدرت بازدارندگی از جنگ»، منطبق نیست، بنابراین اعتماد به قدرت بازدارندگی و محاسبه از شرایط بر اساس برخی داده های اطلاعاتی- تحلیلی به تنهایی برای اطمینان از عدم وقوع جنگ کافی نیست.

2- هرچند لازمه پیروزی مهاجم برای شکست مدافع، برخورداری از امکان غافلگیری در برابر جنگ است، ولی شرط کافی برای پیروزی مهاجم و شکست مدافع نیست. در نتیجه مناسب است به جای تکیه بر روش شناسی بررسی «احتمالات» برای پیش بینی وقوع جنگ و آمادگی برای مقابله با آن، از طریق بررسی کلیه «امکان­های وقوع»، جوانب و عوامل موثر در وقوع جنگ مورد محاسبه قرار گرفته و برای مواجهه با آن پیش بینی شود ...

تعریف فهرست و صورت بندی «درس‌‎­های استراتژیک جنگ»، در شرایط برقراری آتش‌بس شکننده و «جنگ ناتمام»، همانند ترسیم ماهیت و مشخصه‌های جنگ، پیچیده و دشوار است. به نظرم پس از جنگ 12روزه سه مسئله اساسی نیاز به بررسی دارد:

1) تبیین علت و ریشه ‎­های وقوع جنگ که احتمال تکرار پذیری آن در آینده وجود دارد.

2) بررسی ظهور صورت جدیدی از جنگ که مشخصه‌های آن، در ذیل مفهوم جنگ «مدرن و ترکیبی» قابل تعریف می‌باشد و با تجربه جنگ با عراق تفاوت بنیادین دارد.

3) ارزیابی پیامدهای استراتژیک جنگ، در حوزه های مختلف، بعنوان راهنمای ایجاد تغییرات اساسی در شیوه تفکر، سازماندهی، تجهیز و روش ‎های بکارگیری قدرت نظامی، در سطوح عملیاتی، تاکتیکی و تکنیکی.

منظور از «درس­‌ها» در این بررسی بمعنای ارزیابی شکاف میان «بایدها و بایسته های هدف‌­گذاری شده مورد نیاز برای جنگ» بعنوان انگاره­‎های ذهنی از جنگ آینده با «آنچه که در این جنگ واقع شد»، به عنوان واقعیت‌­های جدید که مورد محاسبه قرار نگرفته بود، می‌باشد ...

پرسش از نسبت مذاكره با جنگ، در‌حالي كه از مباني نظري برخوردار است، در اين جستار با تأكيد بر دو تجربه تاريخي بازبيني شده است. پيش از اين در چارچوب رويكرد انتقادي از علت وقوع جنگ، چنين تصور مي‌شد كه موافقت با سفر صدام به ايران و استفاده از روش مذاكره، مي‌توانست مانع از جنگ شود. از نظر تاريخي اين تجربه با برگزاري مذاكرات به آزمون گذاشته نشده است تا روشن شود آيا برگزاري مذاكرات چنان‌كه منتقدين مي‌گويند، مي‌توانست مانع از حمله عراق به ايران شود يا خير؟

در دوره اخير پس از درخواست ترامپ براي مذاكره، امتناع از پذيرش اين درخواست به‌مثابه از دست دادن فرصت و زمينه‌ساز استفاده از قدرت نظامي و جنگ ارزيابي مي‌شد و متاثر از همين ملاحظات مذاكرات ايران و امريكا شكل گرفت. حمله غافلگيرانه اسراييل در سحرگاه روز 23 خرداد و جنگ 12روزه در شرايطي صورت گرفت كه مذاكرات ايران و امريكا جريان داشت و براي ملاقات در روز يكشنبه 26 تيرماه توافق شده بود. با اين توضيح، پرسش از نسبت مذاكرات با جنگ، به اعتبار تجربه تاريخي و مباني نظري آن، در ادامه مورد بررسي قرار گرفته است ...

با فرض اينكه هدف‎گذاري و تصميم‌گيري مهاجم در استفاده از قدرت نظامي براي تامين اهداف سياسي، در ساحت نظر و با محاسبات عقلاني و برقراري نسبت ميان ابزار جنگ با اهداف و منابع و با پذيرش ريسك پيروزي صورت مي‎گيرد، بنابراين منطق عقلاني جنگ، تابع محاسبه مهاجم از قدرت و موقعيت خود و متقابلا از موقعيت ضعيف و آسيب‌پذير كشور هدف، شكل مي‌گيرد. در واقع محاسبات مهاجم حاصل ادراك از موقعيت و تفسير آن براي «تغيير در موقعيت»، براساس مبالغه درباره قدرت خود و آسيب‌پذيري طرف مقابل بنا شده است. با اين توضيح، جنگ در ساحت عمل، بر پايه جنگ در ساحت انديشه و ذهن شكل مي‎گيرد، به همين دليل بازدارندگي به معناي تاثيرگذاري بر نظام ادراكي-‌رفتاري دشمن، با استفاده از همه مولفه‌هاي قدرت، مي‌تواند مانع از تحميل هزينه جنگ با آشكار شدن اشتباه محاسباتي شود. براساس اين مقدمه، تجربه حمله نظامي به ايران در شهريور 59 از سوي عراق و حمله رژيم صهيونيستي در خرداد 1404، اين پرسش را به وجود آورده است كه: تصميم‌گيري براي حمله، با فرض محاسباتي از ايران ضعيف صورت گرفته يا ايران قوي؟ ....

با فرض اینکه وقوع جنگ به دلیل تأثیرگذاری متغیّرهای گسترده ای که در ابعاد مختلف دارد، نتیجه مجموعه‎ای از عوامل مختلف است، به همین دلیل، ادراک از مسئله جنگ و مولفه‎های قدرت نظامی- امنیتی و ساختار آن، به دلیل آشکارشدن نتایج جنگ، به قبل و بعد از جنگ قابل تقسیم بندی می‎باشد. ملاحظه یادشده راهنمای بازبینی مولفه ها و ساختار قدرت دفاعی- بازدارنده در مقایسه با گذشته است. اگر فرصتی حاصل شد، در نظر دارم تجربه جنگ اخیر با اسرائیل را در نسبت با تجربه جنگ با عراق، در ذیل مفهوم بررسی «تطبیقی- استراتژیک» مورد بررسی قرار بدهم. ...