تا کنون در یادداشت های متفاوتی به ضرورت نگاه راهبردی به مسئله جنگ، با نظر به آینده، به جای بررسی جزئیات تاریخی به روش نقلی و با رجوع به گذشته، تصریح کرده‌ام، در این یادداشت می خواهم با استفاده از استدلال راهبردی- تاریخی، این پرسش را بررسی کنم؛ چرا باید در بررسی تجربه جنگ با عراق، به جای بررسیهای جزئی و تاریخی، از بررسی راهبردی و تحلیلی، با نظر به آینده، استفاده کرد؟ غیر از دشواریهای نظری و روش شناختی برای گذار از بررسی های تاریخی به راهبردی که به بررسی جداگانه نیاز دارد، بنظرم غلبه گفتمان دفاعی به جنگ و مناقشات نهادی درباره عملکرد سازمانی ارتش و سپاه در جنگ، دو مانع اساسی در ایجاد تحول رویکردی برای گذار از تاریخ نگری مناقشه آمیز، به تفکر راهبردی به مسئله جنگ شده است.
با فرض اینکه، جنگ یک مسئله مخاطره آمیز و راهبردی است، برای شکل گیری تفکر راهبردی در بررسی جنگ، باید مسئله جنگ با نظر به ماهیت آن، در جایگاه خودش قرار گرفته و در همان سطح مورد بررسی قرار بگیرد. با این استدلال بررسی جزئیات وقایع تاریخی، بمعنای تقلیل مسئله جنگ به «وقایع» می باشد، در حالی که باید آنچه را که به وقایع موضوعیت داده است، مورد بررسی قرار بگیرد. طبق این استدلال، نمی توان مسئله جنگ را به روش تاریخی و نقلی بررسی کرد. زیرا نگرش تاریخی و تاریخ نگاری نظامی به روش سنتی، بر «واقعه» و نحوه تحقق آن در زمان و مکان دنبال می شود، در حالیکه مسئله جنگ به واقعه موضوعیت و هویت می دهد، ولی در نسبت با «هدف و نتیجه، «استراتژی و تاکتیک»، «ابزار و منابع»، باید مورد ارزیابی قرار بگیرد. علاوه براین، توجه به جزئیات رخدادها از الزامات مواجهه تجربی با امر واقع، در زمان و مکان است، در غیر اینصورت امکان تجربه، بمعنای تحقق امر ذهنی به امر عینی فراهم نخواهد شد. مهمتر آنکه جنگ یک امر کلی است و از طریق جزئیات تجربه شده، نمی توان ماهیت و مشخصه های جنگ را بعنوان یک امرکلی و استراتژیک ادراک کرد. بهمین دلیل، بدون استفاده از نظام مفهومی-تحلیلی، بمعنای گذار از مواجهه تجربی با رخدادها، فهم از مسئله جنگ قابل حصول نخواهد بود.
بعنوان مثال وقوع جنگ 12 روزه دربردارنده جزئیات بسیار زیادی است که در زمان و مکان واقع شده و مورد تجربه قرار گرفته است، چنانکه تجربه جنگ با عراق چنین بود، آیا بر اساس این جزئیات می توان به ادراک کلی از ماهیت و مشخصه های جنگ با عراق و یا جنگ 12 روزه دست یافت؟ هم اکنون در صورت بندی جنگ 12 روزه، بجای استفاده از جزئیات، از مفاهیمی مانند: غافلگیری استراتژیک، جنگ ترکیبی و سایر مفاهیم استفاده می شود. آیا بدون این مفاهیم امکان فهم از مسئله جنگ 12 روزه حاصل خواهد شد؟ با این توضیح به نظرم گذار از بررسی تاریخی، به بررسی راهبردی، بدون استفاده از مفاهیم حاصل نخواهد شد. در عین حال، تحول رویکردی و روشی، نیازمند ادراک از سطح راهبردی در جنگ و باور به اهمیت آن، به اعتبار ماهیت جنگ و روش استفاده از درسهای آن برای جنگ آینده می باشد. تجربه جنگ 12 روزه ضرورت یاد شده را آشکار کرد.
با این توضیحات، وقوع جنگ و تداوم آن به معنای استفاده از قدرت نظامی برای تأمین اهداف سیاسی، یک امر استراتژیک، ریسک پذیر و مخاطره آمیز است که نتایج آن با سرشت و سرنوشت یک جامعه و نظام سیاسی آن نسبت دارد. به این اعتبار، مسئله جنگ، علت طولانی شدن و نتیجه آن، همچنین احتمال تکرار آن در آینده، ناظر بر این معنا است که؛ جنگ یک امر استراتژیک و در نسبت با موجودیت و موقعیت یک کشور و جامعه است. به همین دلیل در کنار بررسیهای فرهنگی، سیاسی و تاریخی، باید جنگ را در چارچوب یک امر استراتژیک و تکرارپذیر در آینده، مورد ارزیابی قرار داد و از تقلیل آن به هر امر دیگری، خودداری کرد. حتی اگر در گذشته مسئله جنگ بعنوان یک امر سیاسی و در چوب پیوستگی با انقلاب ادراک و تبیین شده است، به دلیل ماهیت تحولات و نتایج جنگ، همچنین تأثیر آن بر شکل گیری قدرت جدید دفاعی- بازدارنده آن در ایران و منطقه، باید جنگ را در چارچوب مفاهیم راهبردی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. تحقق این امر با استفاده از روش تاریخی و نقلی با استناد به جزئیات قابل حصول نخواهد بود و به نظامی مفهومی برای صورتبندی رخدادها، با تمر کز بر مسئله جنگ بجای وقایع نیاز دارد. تجربه جنگ 12 روزه آزمون مناسبی برای تغییر رویکردی و روش شناختی می باشد.
مطالب مرتبط:
هدف از تأسیس این صفحه، بیان دیدگاه‌ها درباره ابعاد سیاسی، اجتماعی و نظامی جنگ ایران و عراق و نیز بازاندیشی و اصلاح نظرات و آثار منتشر شده است. تقاضا دارم از طریق آدرس m.doroodian@yahoo.com بنده را از نقطه نظرات نقادانه و پیشنهادی خویش بهره مند فرمایند. 
