نسبت میان گذشته با آینده چیست؟ فرض بر این است که؛ برقراری نسبت میان گذشته با آینده که در «لحظه های» زمان حال صورت می گیرد، یک امر ذهنی است و مابازاء بیرونی ندارد. با پذیرش مفروض یاد شده در پاسخ به پرسش طرح شده می توان تاکید کرد:

1- در «بزنگاه های تاریخی»بمعنای احساس حیرت و بیگانگی در برابر امر جدید و پرسشگری با رجوع به امر تاریخی، برای تصمیم گیری و عمل، درگیر «اگر» ها می شویم و با نگاه به آینده، درگیر «شایدها» که صورتی از احتمالات است و سرانجام پرسش از اینکه؛ چه خواهد شد؟ در واقع نگاه ما به آینده از مسیر نگاه به گذشته عبور می کند. با این توضیح چگونه می‌شود بر اگرهای تاریخی در مواجهه با احتمالات آینده فایق آمد؟  پاسخ به پرسش یادشده بیانگر وجود معمای دشوار و پیچیده‌ای است. نظر به اینکه  معماهای کنونی ریشه در نگرش‌های تاریخی و همچنین تصوّرات از آینده دارد، بنا براین بدون دریافت پاسخ اقناع کننده از وضعیت کنونی و گذشته، گره‌گشایی از افق آینده حاصل نخواهد شد. 

2- آنچه روشن است، این است که؛ در میان «اگر» های تاریخ تنها یک واقعیت وجود دارد که در زمان و مکان متعیّن شده است و در میان آینده‌های محتمل و شایدها، تنها یک آینده است که به حال تبدیل خواهد شد. حال پرسش این است که؛ چگونه می‌توان از واقعیّات تعیّن یافته در گذشته، آینده‌ای را که به حال تبدیل خواهد شد، پیش بینی و مورد شناسایی قرار داد؟ پاسخ به پرسش یاد شده در واقع پاسخ به پرسش از نسبت تجربه زیسته در گذشته با آینده پیش رو است.

3- طرح «اگرهای تاریخی» در نگرش انتقادی به گذشته تاریخی، بیش از آنکه موجب شناخت تاریخ شود، موجب انکار و نادیده گرفتن واقعیّات متعیّن شده در زمان و مکان خواهد شد. با این نگرش نه گذشته به اعتبار آنچه واقع شده است، قابل شناخت است و نه نسبت گذشته با آینده قابل شناسائی و تعریف است. بنابراین چه باید کرد؟